Etrafımızda yüzlerce tür canlı var. Aynı türler yıllar önce de bizim atalarımız tarafından görülen canlılardı. Bu hayvanların zaman içerisinde öldüğünü düşünürsek günümüze kadar nasıl gelmiş olabilirler? •Bakteriler büyüklükleri 0.1 - 10 µm arasında değişir. 3,5 milyar yıldan daha uzun bir süredir dünyada var oldukları bilinmektedir. Hava, toprak, su ile canlı dokularında yaşarlar ve biyolojik olarak hayatın devam etmesi için çok önemlidirler. Üreme Nedir? •Canlıların kendine benzer yeni bireyler meydana getirmesine üreme denir. Büyüme ve gelişme evresini tamamlayan her canlı, ürer ve kendine benzer canlı meydana getirir. •Canlılarda eşeysiz ve eşeyli olmak  üzere iki üreme şekli görülür. CANLILARDA ÜREME •Eşeysiz Üreme –Bölünerek Üreme –Tomurcuklanma –Sporla Üreme – •Eşeyli Üreme BÜYÜME VE GELİŞME•Babanın sperm hücresi ve annenin yumurta hücresinden meydana gelen 0.1 mm büyüklüğündeki bir zigottan şu anki durumumuza kadar geçirdiğimiz değişim dikkate değer. SAĞLIKLI BÜYÜME VE GELİŞME •Bizler büyüyoruz ve gelişiyoruz fakat dikkat etmemiz gereken asıl nokta bu büyüme ve gelişmeyi sağlıklı bir şekilde gerçekleştirebilmektir. Siz ne kadar sağlıklı büyüdüğünüzü düşünüyorsunuz? Yeterli ve Dengeli Beslenme –Sağlıklı beslenme, karbonhidratlar, proteinler, yağlar, vitaminler ve tuzlardan yeterli miktarlarda almaktan geçer. –Bütün bu maddeler vücut için gereklidir. Fakat fazla ya da az tüketimi de sorunlara neden olmaktadır. –Siz günde bu maddelerden ne kadar tüketiyorsunuz? TEMİZLİK –Temizlik size ilk neyi hatırlatır? –Temizlik ile sağlık arasında nasıl bir ilişki vardır? –Aşırı temizlik ve fazla temizlik malzemesi tüketiminin zararları ne olabilir? DİNLENME –Dinlenmenin en sağlıklı yolu olarak yapmaktan hoşlandığımız işlerle meşgul olmak gösterilmektedir. –Bir hobimizin olması ve bu hobimizle vakit geçirmek bizi hiçbir şey yapmadan öylece durmaktan daha çok dinlendirir. –Sizin de bir hobiniz var mı? Spor –En önemli sağlıklı büyüme gereksinimlerinden biri de spor yapmaktır. –Özellikle çocukluk ve ergenlik döneminde yapılan sporun yaşlanmayı geciktirdiği bilinmektedir. –Beden eğitimi dersi bireyin fiziksel gelişimi açısından büyük önem taşımaktadır.  –Yapmaktan en çok zevk aldığınız sporlar – nelerdir?

I. HÜCRE BÖLÜNMELERİ

Canlı bir hücrenin iki parçaya ayrılarak yeni hücreler oluşturmasına hücre bölünmesi denir. Hücre bölünmesi çekirdeğin emir ve denetiminde gerçekleşir. Belirli bir büyüklük ve olgunluğa ulaşan hücreler bölünebilir. Özellik ve farklılıklarına göre 2 çeşit bölünme kullanılır.

A. MİTOZ BÖLÜNME

– Bütün canlılarda gerçekleşir.

– Bir hücreden iki yeni hücre oluşur.

– Eski ve yeni hücrelerde kromozomların sayısı ve bilgisi değişmez.

– Tek hücrelilerde çoğalmayı, çok hücrelilerde büyüme ve onarımı sağlar.

– 3 farklı kısımdan oluşur.

1. İnterfaz Evresi

İki mitoz arasındaki bölünmeye hazırlık evresidir. Bu safhada hücre büyümesini tamamlar ve olgunlaşır. Gerekli maddelerin (enerji, protein, salgı, organel…) sentezi yapılır. Bu evrenin sonunda kalıtsal madde olan DNA kendi eşleyerek sayısını iki katına çıkartır.

2. Çekirdek Bölünmesi

Kalıtsal maddeyi taşıyan kromozomların ayrılmasını sağlayarak 2 çekirdekli bir hücrenin oluşmasını sağlar. 4 kısımdan oluşur.

a. Profaz : Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşır. Çekirdek zarı ve çekirdekçik erir. Sentrozomlardan iğ iplikleri oluşur.

b. Metafaz : Eşleşmiş olan kromozomlar (ikili kromatitler) hücrenin ekvatoral bölgelerinde yanyana dizilerek iğ ipliklerine bağlanır.

c. Anafaz : İğ ipliklerinin çekmesi sonucu eş kromozomlar (kromatitler) birbirinden ayrılarak karşılıklı kutuplara giderler.

d. Telofaz : Profazın tersi şeklinde gerçekleşir. Kromozomlar incelip uzayarak kromatinleri oluşturur. İğ iplikleri kaybolur. Yeni çekirdek zarları oluşur. bu evrenin sonunda birbirinin aynısı iki çekirdek oluşur.

3. Sitoplazma Bölünmesi

Sitoplazmanın iki parçaya ayrılmasını sağlar. Hücre zarının dışında selüloz çeperinin bulunup bulunmamasına göre iki farklı şekilde gerçekleşir.

Bakteri, mantar, hayvan ve insan hücreleri ortadan boğumlanarak bölünürken; bitki hücreleri ara lamel (orta plak) oluşumu ile sitoplazmasını ayırır.

B. MAYOZ BÖLÜNME

– Eşeyli üreyen canlılarda gerçekleşir.

– Bir hücreden 4 yeni hücre oluşur.

– Eski ve yeni hücreler arasında kromozom sayısı ve kalıtsal bilgi farklıdır.

– Yeni hücrelerde kromozom sayısı yarıya iner.

– Sprem, yumurta, polen gibi üreme hücrelerinin oluşmasını sağlar.

Bir hücre mayoz - 1 ve mayoz - 2 olmak üzere iki kez üst üste bölünür. Mayoz - 1 de kromozom sayısı yarıya indirilir. Mitoz bölünmede olduğu gibi mayozla bölünecek hücre, önce interfaz evresini geçirerek büyür ve olgunlaşır.

Mayoz - 1 : Kromozom sayısı yarıya indirilir. Kromozomlar üzerindeki bazı genler değiştirilerek kalıtsal çeşitlilik sağlanır.

Bu kısımda; tetrat oluşumu, sinapsis olayı ve krossing over (parça değişimi) olayı gerçekleşir.

• Tetrat oluşumu : Anne ve babadan gelen homolog kromozomlar birleşerek 4 kromatitli tetratların oluşması sağlanır.

• Sinapsis olayı : Homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri belirli kısımlarında birbiriyle birleşerek etkileşir.

• Krossing over olayı : Sinapsis sırasında bazı genlerin kromatitler arasındaki alış verişine krossing over denir. Krossing over neticesinde kromatitler birbirleri ve eski hallerinden farklı kalıtsal şifreler taşırlar.

  Mayoz - 1 deki profaz, metafaz, anafaz ve telofaz safhaları mitoza benzer şekilde gerçekleşir. Mayoz bir sonucu oluşan hücrelerde n sayıda kromozom bulunur.

  Mayoz - 2 : Mayoz - 1 de oluşturulan hücreler mitoza benzer yöntemle bölünerek iki yeni hücreyi oluşturur. Bu bölünme öncesinde interfaz gerçekleşmez. Safhaları mitozdaki gibi gerçekleşir.

   

  II. ÜREME ÇEŞİTLERİ

  Canlıların kendilerine benzer yeni bireyler oluşturmalarına üreme (çoğalma) denir. Yaşam için şart olmayıp neslin devamına yönelik yapılır. Canlılarda iki çeşit üreme görülür.

   

  A. EŞEYSİZ ÇOĞALMA

  İlkel yapılı canlılarda görülür. Tek bir ata canlının faaliyetiyle gerçekleşir. Üremenin temelinde mitoz bölünme bulunur. Oluşan yavru canlılar tamamen ana canlıya benzer canlılar arasında çeşitlilik bulunmaz.

   

  1. Bölünerek Çoğalma

  Bir hücreli canlılarda görülen en hızlı çoğalma biçimidir. Bakteriler, amip, öglena, paramesyum bu şekilde çoğalır.

   

  2. Tomurcuklanarak Çoğalma

  Ana canlıdan oluşan çıkıntıların zamanla gelişmesiyle yavru canlılar oluşur. Bu yavrular bağımsız ya da beraber yaşayabilir. Bira mayası, sünger, hidra ve mercanlarda görülür.

   

  3. Sporla Çoğalma

  Özel olarak üretilmiş tohum şeklindeki bir hücreli sporlarla sağlanır. Sporlar uygun şartları bulduklarında çimlenerek yeni bir canlıyı oluşturur. Çiçeksiz bitkiler, mantarlar ve sıtma etkeni olan plazmodyumda görülür.

   

  4. Rejenerasyonla Çoğalma

  Vücuttan kopan parçanın yenilenip gelişmesiyle yavru canlıların oluşmasıdır. Yassı solucan planarya, toprak solucanı ve deniz yıldızlarında görülür.

   

  5. Çelikle ve Yumruyla Çoğalma

  Bazı çiçekli bitkilerde gövde parçalarının toprakta filizlenmesi sonucu sağlanır. Söğüt, iğde, gül, üzüm, patates gibi bitkilerde görülür.

   

  B. EŞEYLİ ÇOĞALMA

  Gelişmiş yapılı olan canlılarda görülür. İki farklı atanın katkısıyla gerçekleşir. Cinsiyet faktörü kullanılır. Atalardan birisi erkek ve diğeride dişi cinsiyetinde olur. Üremenin temelinde mayoz bölünme ve döllenme olayları bulunur. Oluşan yavrular birbirinden ve ata canlılardan farklı karakterlerde olurlar.

  Eşeyli çoğalma sonucu oluşan bireylerde çeşitlilik bulunduğu için çevre şartlarına uyma yenetekleri çok yüksektir. Daha çok çiçekli bitki, hayvan ve insanlarda görülür. Eşeyli üremede 3 temel mekanizma vardır.

  • Mayoz bölünme : Sperm ve yumurtanın oluşturulmasını sağlar.

  • Döllenme : Sperm ve yumurtaların birleşerek döllenmiş yumurta olan zigotun oluşmasını sağlar. Genel olarak suda yaşayan canlılarda dış döllenme; karada yaşayan canlılarda iç döllenme kullanılır.

  • Gelişme : Zigotun mitoz bölünmelerle büyüyüp farklılaşarak yavru canlıyı oluşturmasıdır. Gelişmesini yumurta içinde ve vücut dışında tamamlayanlar dış gelişme; gelişmesini anne rahminde tamamlayanlar iç gelişme yaparlar.

   

  III. İNSANDA ÇOĞALMA

  İnsanın çoğalmasında, erkek ve dişi üreme sistemi kullanılır. Erkek üreme sisteminde bulunan testisler, mayozla milyonlarca spermin oluşturulmasını sağlar. Spermler küçük, kamçılı ve hareketlidir. İçerisinde 23 tane kromozom bulunur. Dişi üreme sisteminde bulunan yumurtalıklar ayda bir olmak üzere mayozla yumurtanın oluşmasını sağlarlar. Yumurtalar büyük, kamçısız ve hareketsizdir. Çekirdeğinde 23 tane kromozom bulunur.

  İnsanların çoğalmasında iç döllenme ve iç gelişme olayları kullanılır. Spermler yumurtanın yumurta kanalında döllenmesini sağlarlar. Yumurta kanalında oluşan zigot hemen bölünmeye başlar. Zigotun bölünmesiyle oluşan dut şeklindeki hücre topluluğuna morula denir. Morula döl yatağına (rahim) bağlanarak yavrunun gelişmesini sağlar.

  Yavru ile anne rahmi arasındaki bağlantıyı göbek bağı ve plasenta sağlar. Plasenta göbek bağının anne rahmine bağlandığı kısımdır. Burada yavru kanı ile anne kanı arasında madde alış verişi yapılır. Embriyo 9 aylık gelişim süreci sonunda doğarak anneden bağımsızlığını kazanır.

  Annenin sağlıklı bir bebeğe sahip olması için; yeterli ve dengeli beslenmesi, sigara, alkol ve uyuşturucudan uzak durması, doktor kontrolünde bulunması gereklidir.